Türkiye'de bir üniversitede "Toplumcu Tıp Dersleri" verildiğini biliyor muydunuz? Evet, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde Tıp Eğitimi Anabilimdalı'na bağlı olarak böyle bir ders programı yürütülmekte iki yıldır. İşte o programda verilen dersler kitaplaştı: Toplumcu Tıbba Giriş. Yazılama Yayınları'ndan. Yazarı Dr. Akif Akalın. Ülke ve dünya için gerçekten önemli, zengin bir çalışma. Kitap madem ders notlarından derlenmiş, ben de tanıtımı için soru-cevap yöntemiyle özetlemeyi seçtim içeriğini. Yazının başlığıysa Virchow'dan.

Sorular:

1) Günümüz tıbbı yüz nakillerini başarıyla gerçekleştirecek düzeye yükselmişken, neden resmi verilere göre meslek hastalıklarının %99'unda tanıyı koyamıyor?

2) Gilbert Welch adlı yazar, ABD'de 50 milyon sigortasız insanın sağlık hizmetlerine ulaşamamalarından ötürü, tedavi edici sağlık hizmetlerine ulaşanlardan daha şanslı olduğunu niye söylemiştir?

3) Dünya nüfusunun %90'ını ilgilendiren temel sağlık sorunlarıyla ilgili tıbbi araştırmalar, toplam araştırmaların neden sadece %10'nu kadardır?

4) Sağlığı temel bir hak olarak kabul eden ilk yazar kimdir, yapıtının ismi ve önemi nedir?

5) "Hastalıkların en doğurgan anası sefalettir" diyen halkçı tıbbi kuramcı kimdir? Fransız Devrimi'ne nasıl etkide bulunmuştur?

6) İşçilerin ve yoksulların sağlık sorunlarıyla ile ilgili ilk ciddi araştırma ve yayını kim yapmıştır? İncelemesinde barınma şartlarındaki sefaletin, kanalizasyon yokluğunun, hava kirliliğinin, kötü beslenmenin vb. hastalıklarla ilgisini ilk kez sosyolojik anlamda ortaya koyan ve toplumcu tıbbın teorik babası kabul edilen bu düşünür kimdir?

7) Toplumcu tıbbın kurucusu kabul edilen hekim kimdir ve bu hekimin "Yukarı Silezya Tifüs Salgını Raporu" adlı çalışmasını önceki benzeri çalışmalardan ayıran temel fark nedir?     

8) İktidara gelir gelmez ilk iş olarak 8 saatlik işgünü kanununu çıkartan ve tüm işçilerin tamamını sağlık ve güvenlik sigortasına bağlayan lider kimdir?

9) Her fabrikada çok sayıda hekim çalıştıran ve birçok ilk yardım istasyonu ve dispanser kurduran (örneğin 16 bin işçili bir fabrikada çoğu uzman 27 hekim), ülkedeki hekim sayısı o zamanki ABD'dekinin bir katı fazla olan devlet hangisidir? 

10) 1939-42 yılları arasında Şili'de sağlık bakanlığı yapan, en önemli sağlık sorunu kötü beslenme ve kötü barınma koşullarıdır diyen, yoksullar için "süt barları" açtıran doktor kimdir?

11) Türkiye'de toplumcu hekimlik denince ilk akla gelebilecek iki isim hangileridir?

12) Şu sözler hangi doktora aittir: Tüm eski kavramlarımızı silmeli ve halka daha da yakınlaştırmalı ve gittikçe bilinçlenmeliyiz. Onlara eskisi gibi yaklaşmamalıyız. Hepiniz diyeceksiniz ki, "Hayır ben halkı severim. İşçilerle köylülerle konuşmaktan hoşlanırım, falan". Ama bunu herkes yaptı. Bunu hayırseverlik için yaptık, ama şimdi gerekli olan dayanışmadır. İnsanlara gidip şunu söylememeliyiz. "Size kendi varlığımızın hayrını sunmaya, bildiklerimizi öğretmeye, sizin hatalarınızı, cahilliğinizi göstermeye geldik." Bunun yerine araştırıcı bir zihin ve alçakgönüllü bir ruhla halkın devasa bilgelik kaynağında öğrenmeye gitmeliyiz. Sonra, çok defa bizim bir parçamız haline gelecek ve düşüncemizin otomatik bir parçası gibi alıştığımız kavramlarda yanıldığımızın farkına varacağız. Sık sık kavramlarımızı değiştirme ihtiyacı duyacağız; sadece sosyal ve felsefi alandaki genel kavramlarımızı değil, bazen tıp alanındaki kavramlarımızı da değiştirme ihtiyacı duyacağız.

Yanıtlar:

1) Çünkü tıp ve sağlık hizmetleri günümüzde hastalıkları önlemeye dönük olarak değil, herkese eşit temel ve basit bir tedavi edici sağlık hizmeti vermeye dönük olarak da değil, tedavi edici hekimlikten olabildiğince para kazanmak için örgütlenmiş durumda.

2) Çünkü, artık aşırı teşhis denen bir şey yaygın. Hastalık sayılmayacak durumların da tedavi edilmesi, hastalıkların da en aşırı yöntemlerle tedavi edilmesi alışkanlık haline gelmiş. O yüzden tıp tepmesinden her yıl milyonlarca insan zarar görüyor veya ölüyor.

3) Yanıt birinci sorunun yanıtıyla aynı.

4) Thomas More ve yapıtı Ütopya. Bu yapıtında More insanlığın sağlıksızlığını kerpiç evlere, pisliğe ve kötü sular içmeye bağlıyor; sağlıklı bir yerleşimde evlerin, su ve kanalizasyon şebekesinin nasıl olması gerektiğini tarif ediyor.

5) Johann Peter Frank. Bir Almandır, "halk sağlığı biliminin" kurucusu sayılabilir. Fransız Devrimi liderleri halkın sağlığını iyileştirecek düzenlemelerde onun görüşlerinden çok faydalanmıştır.  

6) Friedrich Engels, İngiltere'de İşçi Sınıfının Durumu adlı yapıtı. 1845

7) R. Carl Virchow. Toplumcu Tıbbın bu kurucusu, Engels'in yukarıda bahsettiğimiz çalışmasını rehber alarak bir tifüs salgınını bölge halkının genel sağlık durumuyla, sosyolojik yapısıyla doğrudan ilintilendirerek ele almıştır. Sonuçta sağlığın politikliğini, eğitim, özgürlük ve refahla kopmaz ilişkisini saptamıştır. 

8) Lenin.

9) Sovyetler Birliği.

10) Salvador Allende.

11) Nusret Fişek, Nevzat Eren.

12) Che Guevara.

İşin Özü: Çin Devrimi'nde ölen toplumcu tıbbın önde gelen fikir insanlarından Kanadalı Dr. Norman Bethune'nin şu sözleriyle kapatalım: "Bugün dünyadaki çatışma vahşi bireyciliğe inananlarla yaşamı herkes için daha iyi hale getirmek için çaba harcayanlar arasındadır. İnsanlar sosyalleştirmeye hazır. Halkın sağlık güvencesine kavuşmasını engelleyenler bu mesleğin içindekilerdir. Bu mevcut durumun en önemli gerçeğidir. Bu insanlar kendi ilkelerini, gericinin sahtekar yüzü ya da boşvermişliğin umursamazlığıyla, hekim ile hasta arasındaki "kutsal" ilişkinin sürdürülmesi, kâr amacı gütmeyen kamulaştırılmış işletmelerin verimsizliği, sosyalizm tehlikesi ve bireyin bağımsızlığı tezlerinin arkasına gizliyorlar. (1936)    

Kaan Arslanoğlu