Şairin Hası Sabri Altınel'i Unut(tur)mamak, Gönül Borcumuz Olmalı

Şairin hası Sabri Altınel'i unut(tur)mamak gönül borcumuz olmalı

 

Sabri Altınel, sıkı şiirseverlerin , ömrünü şiire yatırmış şairlerin bile çoğunun hiç tanımadığı, şiir izlerçevresinden bence “Elit Edebiyat Tiranlığı”nca “taammüden” uzakta tutulmuş bir şair. Çok önemli bir şair. Çok değerli bir şair.

İlk kitabı “İnsanın Değeri”ni 1955’te, ikinci kitabı “Kıraçlar”ı 1959’da yayımlamış.1962’de, Lorca’dan çevirdiği, “Seçme Şiirler” adlı bir kitabı daha varmış. Benim burada sözünü etmek istediğim “Zamanın Yüreği” (Adam Yayıncılık, Ocak 1982) adlı kitabı ise, sanırım 1950’lerin sonlarından 1980’lere değin süren uzun suskunluğundan sonra yayımladığı son(uncu) kitabı. Ben, burada bu kitabından örneklemelerde bulunacağım.

Edebiyatımıza kalıcı katkılarda bulunan eleştirmenlerimizden Asım Bezirci’nin, Sabri Altınel’in şiirine ilişkin yargısı şudur:

“…anlatımı etkili bir havayla donatır. Belki bu taşkın bir duyarlık değildir, ama derindir. Alttan alta kanayan bir yaraya benzer: Ağrısı gitgide içine oturur insanın. Buna iyice arınmış esnek bir dil, sesleri ustaca değerlendiren bir orkestra tekniği ve ağıtlara özgü o iç sızlatıcı etki de katılınca şiirler alımlı bir evrene çekiverir bizi. (…) Bu eşsiz hikâyeyle (Kıraçlar) Altınel, şiirimizde bağımsız bir ada gibi durur.” (Kitabın arka kapağındaki tanıtım yazılarından)

Bezirci’nin, “Altınel, şiirimizde bağımsız bir ada gibi durur.” sözleri üstünde uzunboylu konaklamak gerekir. Önemli, yerliyerinde bir saptamadır bu… Altınel, sâhiden de, “bağımsız bir ada”dır. Toplumsal sancılanmaların edebiyattaki izdüşümlerini yakından izleyenlerin bildiği gibi, 1950’lerin Türkiye’sinde, kültürel / düşünsel atmosfer, büyük ölçüde Batı kaynaklı felsefelerin, özellikle Sartre’cı (yer yer Camus’çü) “Varoluşçuluk (Eksistansializm)” akımının rüzgârlarının etkisi altındadır. Var-oluş’un “öz”den önce geldiğini ileri süren bu akıma göre, İkinci Dünya Savaşı’nın yıkımları, “insanlık ailesi”ni psiko-sosyal bakımlardan derinlerden sarsmış, umutsuzluk girdaplarının en bunalımlısına sürüklemiştir. “İnsan”, tutunduğu dalların teker teker kırıldığını görmekten, neredeyse onulmaz bir “yeis bataklığı”na düşmüştür. Hitler ve Mussolini faşizmlerinden başka, Sovyetler Birliği’nde sözüm ona toplumculuğun başkomiseri Stalin,“temerküz kampları”nda dünya halklarına ölümlerden ölüm beğendirmektedirler. Artık, “demokrasi hayalleri”nin üstünü kapkaranlık bulutların kuşattığı ve belki de aşırı derecede ülküselleştirilmiş “demokrasi rüyâları”nı karabasanların işgal ettiği bir çağdır yürürlükte olan. Bu manzaradan umut, bu manzaradan iyimserlik, bu manzaradan “gelecek güzel günler”e hasret şarkıları çıkamazdı. Avrupa çapında bir insan kırılmışlığına sarmalanmış umutsuzluk, kaçınılmaz olarak “bunalım”lara dölyataklığı ediyordu. İnsan ve onun yüce ideallerinin tuşla yenildiği bir dünyada, insana "sıkıntı"dan, “bunalmak”tan başka ne kalabilirdi. Olan olmuştu bir kere, “bunala bunala yürümek”ten, “sıkıla sıkıla yaşamak”tan başka çare yoktu… İşte, bu "çepeçevre yenilmişlik duygusu"nu körükleyen, körüklemekle kalmayıp bu duyguyu, anlamsızlık ideolojisiyle çelişirmiş gibi görünse de, “anlamsal çerçeve”sine oturtmaya savaşan bir dünya-görüşü, bir felsefe de vardı: Varoluşçuluk! Kendi kültürel kaynaklarına eğilmeyi aklının kıyısından geçirmeyen, Yalçın Küçük’ün çarpıcı saptamasıyla “tercüme odası’nda doğmuş aydınlarımız” da bu felsefeye sarılmayı, kurtuluşu orada aramayı seçti. Şiiri ve hikâyeyi başta olmak üzere, edebiyatın ve sanatın hemen bütün koridorlarını, odalarını, bu felsefenin üçüncü, beşinci dereceden taklitleri doldurmaya başladı. “Anlamsızlık”, “albatros’un kanatları”na dönüştü birden. Madem ki, iletişimsizlik sinmişti hayatın bütün gözeneklerine; öyleyse, felsefe ve estetik, bu iletişimsizliğin öncülüğüne ve sözcülüğüne soyunmalıydı.

Konumuzu, Sabri Altınel’le, bir şairle sınırlayacağımız için, şiir bağlamında konuşalım biz: İkinci Yeni Akımı, belki çıkış gerekçelerinin tamamen tersine evrilerek, “anlamsızlık duvarları”na abanmıştı. Bir dolu şair, içeriği tümden boşlamanın ötesinde, yalnızca biçimci hünerlerle yazmayı şairliğin şanından sayıyordu. Adıyla-sanıyla zikretmek gerekmez, bu şairlerin çoğu, “dünyanın sonunun geldiği” yanılsamasının sınırlarını var-güçleriyle zorlayarak; “Şiir geldi kelimeye dayandı” diyen Cemal Süreya çapında bir şairin ne demek istediğini hiç mi hiç anlayamadan, uğraşılarını “harflere takla attırarak ilginçlik gösterisi” sergilemeye kadar taşıdılar. Şiir ortamı, “hezeyanlar galerisi”ne döndü. Şiirde, yaratırken hiç bir mantıksal tutarlılık kaygısı taşımayan, uzun erimli estetik emeklere sırt çevirmiş bir anlayış, iktidarını ilân etti. Siyasal düzlemde Amerikancı Bayar-Menderes Diktası’nın kitlelere ve muhalif aydın kadrolara yönelik baskılarının ateşlediği genel bir “yılgı havası”, bu anlayışı daha da tetikledi; çünkü: sınıfsallıktan boyluboyunca istifa etmiş, devlet ve hükümet erkinin kıyıcı tasarruflarına boyun eğen, hem politik, hem poetik olarak “bir şey demeyen”, demediği gibi demeye kalkanları da haşlayıveren bir zihniyetti revaçta olan.

Sabri Altınel, böylesi “yenilgilerle / yılgılarla yaralı” bir dönemden, alnının akıyla, yüreğinin şafağıyla çıkmasını bilen bir şair. İnsan ve insanlık ülküleri alabildiğine çökertilirken, insan’a ve insanlık ülkülerine ilişkin her kımıltı, her kıpırtı hunharca bastırılırken; O, “İnsan’ın Değeri” diyerek, hak bildiği yolda inancını ve direncini dipdiri tutmuş, “şiirin nâmusu”na gölge düşürtmemiştir. “Kötülük dayanışmaları”nın ayyuka çıktığı çağlarda, “Kıraç”ları yeşertme çabasından bir kıdım caymamıştır. Benim sıklıkla işaret ettiğim “toplumcu şair / toplumsalcı şair” ayrışmasında, safını ve sınıfını, şiirsel nitelikten asla taviz vermeyen toplumsalcı şiir’den yana belirlemiştir. Düz-toplumcuların çokluk, öğretmenliğe özenen, güncel'le sınırlı, duruk ve tıknefes şiirlerine bilinçli biçimde bitişmemiş; Şiir’i Hayat’a ve Hayat’ı da Şiir’e nakşetmesini ustalıkla, ulaşılamaz bir özgünlükle başarmıştır.

Sabri Altınel’in, Şiir Oligarşisi’nin politbürolarınca dışlanmasının, yoksanmasının, görmezden / duymazdan gelinmesinin gerisinde, onun bu tepeden tırnağa etik, tepeden tırnağa estetik bütünselliğinin işlediği günahlar(!) vardır. Güç odaklarının her türlüsüne minnetsizliğin şerefi vardır. Her boydan, her renkten tekkenin, takımın, dirsek temaslarının, al gülüm-ver gülüm oyunlarının dışında "bağımsız bir ada gibi" durmasındaki devrimci inadın "Sistem"den beslenenleri çıldırtan etkisi vardır.

1950’lerde henüz genceciktir, 20’li-30’lu yaşlarındadır (1925 doğumlu). Delidolu çağlardır bu çağlar, insanın dinamizminin etkilerin her çeşidine açık olduğu çağlardır. Öyleyken, Altınel, ne fildişi kulesine çekilerek egoizmini semirtmiş, ne de gelgeç akımların iğvâsına kapılarak popülizmi seçmiştir. 60 yaşına, ölünceye değin sürdürmüştür bu kararlı tutumunu. Sonuncu yapıtı “Zamanın Yüreği”ni okuyunca anlarsınız bunu.

“Ürkmüş bir at gibi deli
Denize geçen bir rüzgâr gibi
Bir salkım üzüm gibi güze kalmış
Kıraça düşen bir tohum gibi
Savurun oraya savurun beni”
(Çözülüyor Yaşamın Gizi, s.7)

“Dünyayı alıyor sevginin ağırlığı
Kapılarda bekleşen bebeler
Sürecek aydınlık topraktaki izi
Tuzun ve gücün şafağında yıkanmış
Geniş adımlarınız var artık güvenli sesiniz
Özlediğiniz bir yaşam var”
(Dünyayı Alıyor Sevginin Ağırlığı, s.9)

Bakın nasıl sorguluyor, karanlığın bekçilerini; yapmacıklığın, şiirbazlığın tuzaklarına düşmeden hiç:

“Kim getirdi bu ıssızı bize
Kim verdi soğuk külünü günün
Kapkara bir nehir gibi akan acıyı
Yavaşlığını türkünün
Yüreğin demirini kim”
(Taştan Sesten Bir Denize, s.21)

Asım Bezirci, onun şiirinde “orkestra tekniği” bulurken, o denli haklı ki. Sözgelimi, şu dizelerdeki ses, insanın aklını başından alacak kertede uğultulu:

“Ey unutulmuşluğun insanı
Sabah sisinde, Anadolu yazılarında, sevincin acıyı yendiği yerde;
Ayağın, üstünde bir diri toprağın, bir düşüncenin derinliğinde;
Tozların üstünde büyük umutlu izler insanın ayağı,
Çekingen, kararsız bir ırgat ayağı değil artık o,
Suya düşen bir çınar yaprağı değil,
Taşlaşmış bir iz değil;
Yaşamımızda, düşümüzde yürüyor insanın ayağı,
Gecenin içindeki sesi yürüyor, karanlıktaki ışıltıyı,
Çoğala çoğala kafamızda,
Anılarımızda çoğala çoğala.”
(Ey Unutulmuşluğun İnsanı, s.55)

Değerli şair, edebiyat tarihçisi Şükran Kurdakul, Sabri Altınel için, “Yalnızlığı, içine kapanan bir halkın çağlar boyu sürüp giden acısını işlerken bireysel ve toplumsal tepkileri özümlemede güç rastlanır bir düzeye ulaştı." (Kitabın arka kapağındaki tanıtım yazılarından) diyor. Haktanırlığın çok hoş bir örneğidir bu. Keşke, çoğalsa Sabri Altınel’in şiiri üstüne konuşmalar! Sabri Altınel’in şiirini okumalar, anlamalar, yorumlamalar, sarmaşık arsızlığıyla artsa! Eminim, dünya daha katlanılır bir yer olur o zaman.

Kitaba adını veren ve "Toprakta oturuyorduk güneşli bir günde keçiyolları sarıyordu dağlara doğru" diye görkemli bir anlatımla başlayıp, 

"Gitgide yayılır toprakta özgürlüğün kanı
Yavaşça arıtır tuzu ve iner ince bir sızı belleğe
Yaşanmış ve yaşanacak her şey adına ey
Bizim olan yarın adına" 

dizelerinin insanı cezbeden cezbeye yollayan manyetik iklimiyle sona eren, beş bölümlük "Zamanın Yüreği" (s.60-65) şiirini anmadan geçmek, nankörlük olur.

Boyutça küçücük, ama salınımlarınca kocaman bir şiirinin tamamını yazarak, noktalıyorum:

“Yüreği sıkan kırık su acının ağzı
Nereye gidilir söyle

Bırakılmadan soğuk anılara insan
Nereye gidilir söyle

Umudun ince eli ıssız bir sokakta
Nereye gidilir söyle”
(Umudun İnce Eli, s.69)

Şairin hası Sabri Altınel’i unut(tur)mamak, gönül borcumuz olmalı.

Bünyamin Durali

11-03-2016
Facebook
DOST SİTELER
Toplam Giriş Sayısı : 2210378
Arama

İmzasız yazı yayımlanmaz. Yazıların sorumluluğu öncelikle yazarına aittir.